Rycerskość wieśniacza

Nie napiszę o operze, chociaż tytuł tekstu może to sugerować(Mascagni).
Pamiętam egzamin ustny u prof.Pietraszki. Byłam wtedy studentką pierwszego roku i miałam zdawać u dziekana, który często oblewał, więc i studentów oblewał zimny pot na samą myśl o wejściu do gabinetu. Profesor czasem ćmił fajeczkę, lecz papierosów nie palił. Weszłam spięta, a dziekan nie tylko wstał na mój widok, ale podał rękę, poprosił, żebym usiadła i… wyjął z szuflady papierosy, pytając, czy palę. Wtedy nie znałam jeszcze terminu „empatia”, zapewne nie znał go też mój wykładowca, co nie przeszkadzało mu dysponować wysokim poziomem tej cechy. Leżąca między nami „dyżurna” paczka Carmenów sprawiła, że cały mój lęk gdzieś uleciał.
Rozpoznawanie i nazywanie emocji jest pozornie proste. Wiemy przecież, że odczuwamy niepokój, złość, sympatię, współczucie. Na pewno wiemy? Czy umiemy rozpoznawać ich  źródła?
Wyobraź sobie taką sytuację: miałeś oddać ważny projekt, za miesiąc, ale przez tydzień zabierałeś się do niego jak pies za jeża, następny tydzień zajęło Ci gromadzenie materiałów, w trzecim akurat złapała Cię w swoje szpony grypa i czas się mocno skurczył – jutro   m u s i s z   oddać gotowe dzieło, a już wiesz, że zabraknie Ci kilku godzin, sprężasz się i… dzwonek do drzwi. Przyjaciel z butelką Twojego ulubionego wina ładuje Ci się do pokoju… cała Twoja złość skupia się właśnie na nim. On jest w Twoich oczach jedynym sprawcą niedotrzymania terminu, parszywiec jeden! Albo własne dziecko, kot, który akurat rzyga, pies, który musi wyjść – nieważne. Absolutnie niewinny jesteś tylko Ty!
Albo inna sytuacja – z jedną paczką kawy stoisz w kolejce, zły, bo kasjerka dopiero opanowuje tajemnicę zmieniania rolki w kasie fiskalnej, aż nagle pani przed Tobą z koszykiem wypełnionym po brzegi drobiazgami, mówi z uśmiechem:
– Pan tylko tę kawę? Proszę – niech pan stanie przede mną…
Czy ta kobieta nie wydaje Ci się nagle niezwykle atrakcyjna? Postrzegasz ją jako przemiłą straszą panią lub ślicznę dziewczę(zależnie od zewnętrznych oznak jej wieku).
Oczywiście nie zawsze mylimy się, kiedy określamy przyczyny naszych emocji, ale to się zdarza.  Na tyle często, że Schachter skonstruował dwuczynnikową teorię emocji, zgodnie z którą najpierw doświadczamy fizjologicznego pobudzenia, a potem szukamy wyjaśnienia tego stanu. Jeśli uznamy, że źródło jest natury emocjonalnej – przeżywamy określone emocje. Schater po serii eksperymentów doszedł do wniosku, że – pobudzeni – szukamy w otoczeniu najbardziej wiarygodnego wyjaśnienia tego, co czujemy. Najbardziej wiarygodne nie znaczy: prawdziwe. Wtedy przeżywamy fałszywe emocje. Takie  jak w dwóch podanych wyżej przykładach.
Podejrzewam, że stałam się celem werbalnej agresji części komentatorów(poprzedni tekst), bo przynajmniej niektórzy z nich padli ofiarą własnego błędu. Uznali moje argumenty, ale nie przyznali się do tego nawet przed sobą. Odczuwają jednak złość i szukają jej przyczyny. Oczywiście – broniąc własnej decyzji(w końcu zainwestowali w nią ponad złotówkę, wydaną na sms, a to znacznie zwiększa chęć utwierdzenia się w przekonaniu, że ich wybór był słuszny) poszukali źródeł swojej złości. I znaleźli. Nie rozgniewała ich oczywista grafomania Magnolii, atak skierowali przeciwko mnie, bo tego dowiodłam. Cygan zawinił, kowala powiesili. To nawet nie jest mylenie kata z ofiarą. Ona padła ofiarą przyjaciół, ja – mojej miłości do literatury.
Polacy lubią stawać po stronie ofiary – zapłacił za to Palikot. Najlepiej, jeśli ofiara jest kobietą lub dzieckiem. Wtedy budzi się w narodzie rycerskość wieśniacza(nie ma ona nic wspólnego z tą z libretta opery, z której zapożyczyłam tytuł, tam naprawdę idzie o honor,  w dodatku Sycylijczyków; emocje tam jednak buzują, że hej!). Co innego, gdyby tenże Palikot powiedział, że któryś z najbogatszych Polaków, powiedzmy: Czarnecki, uprawia prostytucję ekonomiczną. Pies z kulawą nogą nie stanąłby w obronie milionera. Ba! Najprawdopodobniej większość rodaków poparłaby posła, on zaś przysporzyłby sobie wyborców, swojej partii zwolenników i do dziś pełniłby funkcję szefa komisji sejmowej.

I jeszcze jedno. Empatia często jest mylona ze współczuciem, a te pojęcia nie są tożsame. Lubimy modne słowa, ale nie zapominajmy o ich znaczeniu. I nie odsyłajmy zbyt wcześnie do lamusa poczciwego współczucia. Wysokim poziomem empatii powinien dysponować lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny, matka. Nie wobec wszystkich ludzi na świecie – w stosunku do swoich podopiecznych. Nic na siłę. Współczuję głodującym dzieciom. Okazuję współczucie, kiedy  przygarniam porzuconego na pewną śmierć w męczarniach szczeniaka – ale to nie   e m p a t i a. Doświadczam jej, kiedy widzę młodego, bardzo zdolnego człowieka, którego nie stać na to, żeby otworzyć przewód doktorski(zaocznie – bo na życie musi jakoś zarobić, a rodzina nie może mu pomóc), dlatego wspieram fundację „Polityki”. Kiedy mam kontakt z bezrobotnym, autentycznie pozbawionym środków do życia, chorym, a jednocześnie obdarzonym talentem literackim(taka sytuacja akurat się zdarzyła, tych, którzy czytają blog „Od menela do blogera” informuję, że jego autor nie pisze, bo musiał zastawić laptop – z tego powodu nie wziął też udziału w konkursie, akurat jemu nagroda naprawdę by się przydała) człowiekiem i chcę mu pomóc – to rodzi się we  mnie empatia.

Tekst ilustruje grafika Tadeusza Kurandy zatytułowana „Inwestuj w głowę”(jedyna inwestycja, która zawsze się opłaca). Dziękuję, Tadku – i proszę o jeszcze…

Tagi: dwuczynnikowa teria emocji, empatia, Schachter, współczucie